Racisme
In theorie:
Racisme verwijst naar handelingen in een maatschappelijk systeem dat gebaseerd is op een ideologie waarin het idee heerst dat een bepaalde etnische groep superieur is en iedereen die niet tot die groep behoort inferieur is. Hoe die groepen eruit zien is afhankelijk van de context. ‘Ras’ hoeft hiervoor ook niet per se expliciet worden vermeld – racisme is een ‘kameleon’ en kan ook op basis van cultuur, migratieachtergrond, etniciteit of zelfs soms religie plaatsvinden. In de Nederlandse context kan gesteld worden dat witte mensen als superieur worden beschouwd en niet-witte mensen als inferieur, ondanks dat men niet vaak spreekt van ‘witte mensen’ en ‘niet-witte mensen’ (zie ‘Kleurenbewust kader’). Dit idee fungeert vervolgens als rechtvaardiging om niet-witte mensen uit te sluiten en ongelijk te behandelen.
Om racisme te begrijpen is het van belang om het idee van ‘ras’ te begrijpen. Ras is een sociaal construct en wordt ook zo behandeld in kaders verbonden aan diversiteit en inclusie. Met andere woorden: het is geen biologisch gegeven, maar maatschappelijk bepaald. Ras is in deze analyse in feite een kenmerk om mensen tot “de ander die minderwaardig is” te maken. Dat kenmerk kan verbonden zijn aan huidskleur, maar ook aan andere identiteitsaspecten zoals religie of cultuur.
Denk bijvoorbeeld aan een vrouw die lichtgetint is, maar die een hoofddoek draagt. Haar huidskleur zou als wit beschouwd kunnen worden, maar vanwege haar zichtbare identiteit als moslima wordt ze in het maatschappelijk debat toch als ‘de Ander’ beschouwd en kan ze op basis daarvan met uitsluiting te maken.
Maatschappelijke discussie:
Er bestaan in de maatschappelijke discussie over het algemeen twee verschillende visies op racisme:
- Individueel racisme: deze visie is gebaseerd op het idee dat het beeld van witte superioriteit en gekleurde inferioriteit een kwestie is van individuele vooroordelen. Oplossingen die vanuit deze visie worden aangedragen zijn vaak gericht op het bestrijden van die individuele vooroordelen, bijvoorbeeld met trainingen gericht op bewustwording van impliciete aannames.
- Institutioneel racisme: deze visie is gebaseerd op het idee dat het beeld van witte superioriteit en gekleurde inferioriteit is verankerd in een maatschappelijk systeem van machtsstructuren en instituties. Het idee van enkel individueel racisme (dat iemand op zichzelf racistisch is) wordt verworpen, omdat racisme wordt aangeleerd en dus aanwezig is in de gehele maatschappij. Oplossingen die vanuit deze visie worden aangedragen zijn vaak gericht op het ontdekken en ontmantelen van die machtsstructuren, bijvoorbeeld het instellen van quota voor topposities.